Skip to main content
Arabesken

Arabesken 60 december 2022

In dit eindejaarsnummer van Arabesken vindt u veel stille kracht. Dit sluit trouwens mooi aan bij de tentoonstelling die nog tot 8 januari te bezoeken is in het Louis Couperus Museum.

Liesje Schreuders laat in haar artikel zien hoe Couperus de historische werkelijkheid naar zijn hand zette voor het tragische effect in De stille kracht. Rick Honings en Olf Praamstra beschrijven welke keuzes zij hebben gemaakt voor de schooleditie van De stille kracht. En Nick Tomberge onderzoekt de blik die Couperus in Oostwaarts heeft op onze voormalige kolonie, een blik die heel anders is dan die in De stille kracht.Schrijvers staan erom bekend vaak niet het achterste van hun tong te laten zien. Ze hebben geen zin om
vragen over de autobiografische elementen in hun werk te beantwoorden of de ‘boodschap’ in hun werk uit te leggen. En in Couperus’ tijd was het al helemaal niet gemakkelijk. Voor sommige levenswijzen, visies,
onderwerpen of overtuigingen was er geen plek. Couperus’ werk werd vaak schandelijk en schadelijk gevonden. Dapper stelde hij dat hij bij het schrijven van een roman ‘maling aan het publiek’ had. Hij ging daar ver in. En dat in een tijd waarin de mannelijke, heteroseksuele, koloniale, seksistische en racistische blik (gaze) volop en dominant aanwezig was. Maar of Couperus zich echt helemaal vrij voelde om in zijn
romans alles te kunnen schrijven? Ik betwijfel het. Couperus had bijvoorbeeld grote moeite om Noodlot uitgegeven te krijgen. “Mijn Noodlot verschijnt niet als premie van het Nieuws; de heeren vonden het te akelig voor hunne abonné's en ze hebben au fond gelijk.” En collega-schrijver Van Deyssel paste zelfs
zelfcensuur toe in de tweede druk van Een liefde. Onder druk van de publieke opinie schrapte hij omstreden
seksuele passages. Het geeft maar aan hoe onderdrukkend het discours begin 20e eeuw was.
Het lijkt me dus niet vreemd dat verhuld blijft hoe Couperus zelf over de zaken dacht. Nog steeds proberen lezers en kenners uit te puzzelen in hoeverre De stille kracht een koloniale of antikoloniale blik weergeeft.
Er komen in de roman verschillende visies op het kolonialisme naar voren, uit de mond en gedachten van verschillende personages. Maar de kritische houding tegenover het kolonialisme lijkt toch dominant. In hun
schooleditie van De stille kracht proberen Rick Honings en Olf Praamstra middelbare scholieren te laten zien wat een gelaagd boek het is: aan de ene kant een door en door koloniale roman, die wemelt van de stereotypen; aan de andere kant komt in het boek dwingend de vraag naar voren wat Nederland daar te zoeken heeft.Couperus laat het aan de lezer om conclusies te trekken. En die zullen nu vaak anders zijn dan destijds.In Oostwaarts geeft Couperus verrassend genoeg een heel ander beeld van Indië. Rob Nieuwenhuys
vond het een ‘anticlimax’ na De stille kracht, want nu geeft Couperus opeens “het traditionele Europese beeld van Indië: een welvarend land, bruisend van energie en vanzelfsprekend nauw en hecht aan Nederland gebonden”. Nick Tomberge onderzoekt wat Couperus’ westerse, esthetiserende blik in deze toeristische schetsen heeft betekend voor de koloniale praktijken van Nederland in die tijd.Het artikel van Petra Theunissen over Psyche tot slot gaat letterlijk over beelden. Zij bespreekt de kunstwerken die beeldhouwer en tekenaar Theo van der Nahmer van Couperus’ frêle hoofdpersoon maakte.
Ik wens u een heel mooi (Couperusjaar) 2023. We zien u graag 11 juni op onze genootschapsdag